حانیه شمس الهی (کارشناس کاتالیست) – صنعت نفت، گاز و پتروشیمی نقش برجستهای در اقتصاد ایران و به ویژه تحقق اقتصاد مقاومتی دارد، به گونهای که بندهای 13، 14، 15 و 18 سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی به این حوزه اختصاص یافته است. خامفروشی نفت در عین سادگی و سهلالوصول بودن، مضراتی را برای کشور به همراه دارد. بودجه جاری کشور را وابسته کرده، به راحتی تحریمپذیر است و از همه مهمتر کشور را از عواید تولید فرآوردههای با ارزش نفتی محروم میکند. در مقابل رویکرد توسعه زنجیره ارزش نفت و گاز بجای خامفروشی، موجب ایجاد ارزش افزوده و رونق صنایع مرتبط با آن، اشتغالزایی مستقیم و غیرمستقیم میشود و به علت معاملات خرد و متنوع و غیرقابل رصد از منظر فنی، امکان فروش و بازاریابی آن در شرایط تحریم و غیرتحریم راحتتر از نفت خام است و عملاً قابل تحریم نیست. همچنین با توجه به تغییر سبک زندگی در کشورهای توسعهیافته، مصرف مواد پتروشیمیایی برخلاف فرآوردههای سوختی، روند روبهرشدی دارد و لذا تغییر رویکرد از خامفروشی به توسعه زنجیره ارزش نفت و گاز، کاملاً ضروری، راهبردی و آینده نگرانه است.
ارزیابی شرایط و اقتضائات داخلی ایران و همچنین رویکرد «مقاومسازی اقتصاد» نشان میدهد که مناسبترین راهبرد برای کشور، توسعه «از ابتدا تا انتهای زنجیره» است. در راستای اجرای این راهبرد، مهمترین الگوهای توسعه به شرح زیر است:
- یکپارچهسازی سطوح مختلف صنعت نفت و گاز از طریق شرکتهای دولتی و نهادهای عمومی غیردولتی
- نگاه تلفیقی به دو صنعت پالایش و پتروشیمی از طریق توسعه پتروپالایشگاه
- توسعه زنجیره ارزش نفتوگاز با اتکا به فناوریهای پیشرفته
- توسعه پارکهای شیمیایی به عنوان الگوی نوین و بهینه توسعه صنعتی
امروزه وجود طرحهای توسعهای در صنعت نفتوگاز در راستای تکمیل زنجیره ارزش و ایجاد واحدهای جدید به منظور متنوعسازی سبد محصولات پتروشیمی یکی از مهمترین موضوعات کشور است.
مفهوم توسعه زنجیره ارزش عبارتست از «فاصله گرفتن از خام فروشی، تکمیل زنجیره تولید، توسعه مزیت نسبی نفت و گاز و زنجیره پایین دستی آن و بالا بردن درجه ساخت داخل تا محصول نهایی به منظور جایگزینی صادرات فرآوردههای نفتی و محصولات پتروشیمی با نفت و گاز، مقابله با ضربهپذیری درآمد حاصل از صادرات نفت و گاز و تغییر نگاه به نفت و گاز از منبع تأمین بودجه عمومی به منابع سرمایههای زاینده به عنوان عوامل زمینه ساز اقتصاد متنوع و پایدار».
سیاستهای کشور در حوزه انرژی و در بخش زنجیره ارزش نفت و گاز شامل موارد ذیل است:
- 1 – توسعه محصولات زنجیره ارزش
- 2 – حمایت از صادرات محصولات غیرنفتی
- 3 – گسترش تحقیقات و نوآوری در صنعت نفت، گاز و پتروشیمی
- 4 – واگذاری بنگاههای دولتی
- 5 – جذب سرمایه
بهبود فرآیندهای موجود در پالایشگاهها و پتروشیمی و استفاده از تکنولوژیهای روز دنیا به منظور ارتقاء سطح بهرهوری، با دنبال کردن موضوع دسترسی به تکنولوژیهای روز دنیا نیز پاسخگوی نیازهای صنعت در این راستا خواهد بود.
الزامات سیاستی توسعه زنجیره ارزش نفتوگاز
باید توجه کرد سیاستها و قوانینی که در راستای پیشبرد اهداف کشور تدوین میشود منجر به تغییر تعادل حکمرانی و ساختار نهادی در بخشهای مختلف از جمله صنعت نفت و گاز میشود. نکته حائز اهمیت مواجهه فعالانه با این تغییرات و پیشبینی سازوکار مناسب در راستای ایجاد هماهنگی و یکپارچگی بین ارکان فعال در این صنعت است.
الزامات اجرایی توسعه زنجیره ارزش نفتوگاز
برای تحقق سیاست توسعه زنجیره ارزش نفت و گاز علاوه بر انتخاب راهبرد و مدل درست و بهینه برای یک کشور توجه به الزامات اجرایی توسعه زنجیره ارزش نفت و گاز ضروری است که مهمترین آنها به شرح زیر است:
- تحلیل بازار داخلی و خارجی محصولات
- تأمین پایدار خوراک و یوتیلیتی
- مکانیابی طرحها شامل طرحهای موردی یا هابهای شیمیایی
با توجه به عوارض خام فروشی نفت مانند تحریمپذیر شدن اقتصاد کشور، توسعه زنجیره ارزش نفت و گاز از اهمیت خاصی برخوردار است. از همین رو گزارش حاضر به بررسی راهبردها و الزامات این امر مهم پرداخته است.
بررسیها نشان دهنده این امر هستند که سه راهبرد کلی توسعه از «ابتدا تا انتهای زنجیره»، «از ابتدا تا میانه زنجیره» و «از میانه تا انتهای زنجیره» در رابطه با زنجیره ارزش نفت و گاز وجود دارد که در کشورهای مختلف با توجه به شرایط و سیاستگذاریهای داخلی بکار گرفته شده است.
ارزیابی شرایط و اقتضائات داخلی ایران نشان میدهد که مناسبترین راهبرد برای کشور، توسعه «از ابتدای تا انتهای زنجیره ارزش نفت و گاز» بوده و توسعه زنجیره ارزش نفت و گاز با اتکا به فناوریهای پیشرفته از جمله مدلهای رسیدن به این راهبرد است. همچنین برای تحقق سیاست توسعه زنجیره ارزش نفت و گاز علاوه بر راهبردهای بیان شده توجه به الزامات اجرایی توسعه زنجیره ارزش مانند تحلیل بازار داخلی و خارجی محصولات ضروری به نظر میرسد.
این مطلب در صفحه 4 اولین ویژهنامه اختصاصی نمایشگاه نفت، گاز و پتروشیمی منتشر شده است. برای مشاهده آنلاین تمامی صفحات این شماره اینجا را کلیک کنید.
لینک کوتاه: https://wikiclean.ir/ibwx