اِلمان‌شناسی نظافت و مکانیزم‌های آن / گزارش اولین کارگاه آموزشی راهکارهای نظافت صنعتی

اولین کارگاه آموزشی راهکارهای نظافت صنعتی در تاریخ 14 دی‌ماه 1402 در حاشیه هشتمین نمایشگاه بیمارستان‌سازی توسط طاها ساقیان برگزار شد. که گزارش کامل آن را در ادامه می‌خوانید:
به گزارش خبرنگار ویکی‌کلین، در رابطه با اِلمان‌های مفهوم‌های نظافتی، چند عبارت کلیدی وجود دارد. اول اینکه معمولاً در حوزه نظافت، هیچگاه شناختی از اِلمان‌ها وجود ندارد. ما فقط ابزار نظافت را می‌شناسیم. اینکه چه دستگاه و چه ابزاری داریم. مهم‌ترین مشکل ما این است که نمی‌دانیم با ابزارهایی که داخل مجموعه وجود دارد، چقدر می‌توان کارهای مختلف انجام داد. مهم‌ترین بخش موضوع این است که واقعا نظافتِ یک بخش نیاز به مهندسی دارد. ما معمولاً نظافت را می‌سپاریم به نیروهای خدماتی که در این حوزه دانش خاصی هم ندارند. اگر بتوانیم اطلاعات بهتر و بیشتری به نیروهای خدماتی بدهیم و راهنمایی‌شان کنیم، قطعا خروجی کار در مجموعه بهتر می شود.

اصول نظافت و تشخیص آلودگی در سطوح مجموعه‌ها

همیشه قبل از آنکه بخواهیم وارد موضوعات نظافت بشویم، مهم است شناخت بهتری از آلودگی‌ها داشته باشیم. در بسیاری از مواقع عدم شناخت صحیح آلودگی‌ها موجب می‌شود نتوانیم راهکارهای مناسبی به منظور رفع آن پیشنهاد کنیم.

در مجموعه ها چند نوع آلودگی داریم:

بیولوژیکی (باکتری، ویروس، قارچ و …)
شیمیایی
فیزیکی

مهم‌ترین آلودگی بیولوژیکی، همان چیزی است که همه ما در مجموعه‌ها با آن درگیر هستیم. این رده آلودگی شامل باکتری‌ها، ویروس‌ها، قارچ‌ها و … است و اتفاقا در بحث بهداشت محیط، برای آلودگی‌های بیولوژیکی دستورالعمل مشخصی وجود دارد. در حقیقت ما در حوزه نظافت عمیقاً ورود نمی‌کنیم.

در نوع دوم، آلودگی شیمیایی را داریم که به دلیل وجود داروها و مواد شیمیایی، اسیدها، چربی ها و … ایجاد می‌شود.

و نوع آخر هم آلودگی‌های فیزیکی است که در سطح ایجاد می‌شوند. مثل زباله‌ها و موادی که ناشی از حضور عمومی مراجعه‌کنندگان و تردد آنهاست و به یک نوع خاص اطلاق نمی‌شود. متاسفانه ما چون این آلودگی را در عمومی‌ترین حالت ممکن می‌بینیم، جهت رفع آن زمان ویژه‌ای صرف نمی‌کنیم. در صورتی که اگر نتوانیم آلودگی عمومی مجموعه را برطرف کنیم این آلودگی‌ها به سرعت در سراسر مجموعه توزیع و تکثیر می‌شوند. پس مهم‌ترین بحث این است که چه راه‌حل‌هایی برای کنترل و از بین بردن این آلودگی‌های فیزیکی داریم. که البته در نهایت این راه‌حل‌ها منجر به استفاده از دستگاه‌ها و ابزارهای کاربردی خواهند شد.

در حوزه نظافت، به دلیل وجود پکیج متنوعی از ابزارها و دستگاه‌های کاربردی که ممکن است به سیصد محصول هم برسد، ذاتاً حوزه پیچیده‌ای است. اگر برای نظافت یک مجموعه در برابر این پکیج متنوع قرار بگیریم و ندانیم از این ابزار چگونه استفاده کنیم، در این‌صورت این ابزار چندان کارآمد نخواهند بود. پس اولین و مهم‌ترین موضوع این است که ما ویژگی‌های کاربردی ابزار و دستگاه‌ها را کامل بشناسیم.

در اینجا لازم است قانون طلایی نظافت را مرور کنیم:

«ایجاد توان و قدرت کافی برای برطرف کردن آلودگی‌ها تا حدی که به سطوح آسیبی نرسد»

تمامی روندها، روش‌ها و اِلمان‌های نظافتی به دو دسته تقسیم می شوند: فیزیکی و شیمیایی.

بسیاری از مجموعه‌ها در حین عملیات نظافت، بخش اول (فیزیکی) را خوب انجام می‌دهند اما متأسفانه در حین اجرای بخش دوم (شیمیایی) به مجموعه آسیب می‌رسانند. چون نمی‌توانیم تراز کنیم که چه میزان از قدرت فیزیکی و شیمیایی برای از بین بردن آلودگی سطوح لازم داریم.

اِلمان‌های فیزیکی به چهار بخش تقسیم می شوند:

سایش
ضربه یا پاشش
مکش
دما

سایش: با سابیدن می‌توان سایندگی و زبری ایجاد کرد و توسط آن آلودگی را از بین بُرد. ما همگی عمل سایش را با فرایندی مثل مسواک زدن تجربه کرده‌ایم. سایش می‌تواند به تنهایی جرم‌برداری کند و آلودگی‌ها را از بین ببرد. قبل از انتخاب دستگاه و ابزار برای سایش، بهتر است بدانیم عمل سایش چگونه انجام می‌شود، سپس به این نتیجه برسیم که می‌خواهیم از سایش استفاده کنیم یا خیر. بسیاری از مجموعه‌ها چون به دنبال روش و اِلمان اشتباهی هستند، ابزارها و دستگاه‌ها را غلط انتخاب می‌کنند.

ضربه یا پاشش: ما همگی تجربه پاشش را در کارواش‌ها داریم. یا حتی اگر قصد از بین بردن یک آلودگی سخت را داشته باشیم، با ضربه و اعمال نیروی بیشتر این کار را انجام می‌دهیم. پس می‌توانیم آب را با یک ماده شوینده ترکیب کنیم و با ضربه و پاشش، آلودگی مدنظر را از بین ببریم.

مکش: همه ما تجربه مکش را با جاروبرقی‌های خانگی داشته‌ایم. مکش یک المان فیزیکی است برای برداشتن آلودگی.

دما: برای اهمیت دما در امر نظافت، یک مثال ساده می‌زنم. دمای آب هرچقدر که بالاتر می‌رود، ویژگی حلال‌پذیری در آلودگی یا چربی ایجاد می‌کند. یعنی بدون هیچ‌گونه شوینده‌ای، بدون هیچگونه ماده دیگری خودش تبدیل به یک حلال می‌شود. یک تحقیق روی تأثیر دما در قدرت شویندگی‌اش انجام شده و به این نتیجه رسیده‌اند که هر ده درجه‌ای که آب گرم‌تر می‌شود، قدرت حلال بودنش دو برابر می‌شود. یعنی اگر در مجموعه‌ای به جای آب 20 درجه، آب 50 درجه استفاده شود، آب، سه تا ده درجه (دو به توان 3) یعنی هشت برابر حلال‌تر می‌شود.

ما اِلمان‌هایی داریم که امروزه اصلا ذهنیتی برایشان نداریم. به طور مثال من در جاهایی آلودگی‌های چرب دارم ولی همه انرژی‌ام را می‌گذارم برای اینکه این آلودگی را با شوینده برطرف کنم در حالی که می‌توانم ترکیبی از این اِلمان‌ها را برای رفع آن استفاده کنم.

برای اینکه بحث عمیق‌تر شود، فکر کنید ما یک نیروی ثابتی را به سایندگی یا ضربه تبدیل کنیم. حالا کدام یک آلودگی بیشتر را برمی‌دارند. در مجموعه‌های عمرانی و جاهایی که قصد دارند زنگ آهن را پاک کنند، اگر این کار را با پاشش و فشار خیلی بالا انجام دهند، مجبور هستند فشاری با رِنج هزار تا هزار و پانصدبار ایجاد کنند اما اگر این کار را با میزان خیلی کمی از سایش ترکیب کنند و از ساینده‌ها مثل سندبلاست استفاده کنند، با یک پنجم فشار گفته شده، این کار قابل انجام است.
متاسفانه اغلب مجموعه‌ها خودشان را درگیر ابزارهای سختی کرده‌اند، چون بلد نیستند از ابزارهای ساده‌تر به درستی استفاده کنند. اگر بخواهم به شما ذهنیت بدهم که بدانید فرق اشل این اتفاق چقدر است، در نظر بگیرید یک دستگاه در رِنج 200 بار دویست میلیون تومان قیمت دارد و یک دستگاه در رِنج 1500 بار سه الی چهار میلیارد تومان می ارزد!

اِلمان‌های شیمیایی عبارتند از:

اسیدها
قلیاها
گندزداها و ضدعفونی کننده ها

به طور طبیعی از اسیدها در جاهایی که قصد داریم رسوبات و آهک‌ها را پاک کنیم، استفاده می‌شود و قلیاها هم برای از بین بردن چربی مناسب هستند. در یک تجربه ساده، در سال 1399 و در یکی از مجموعه‌های هتلی برتر کشور، یک اپراتور نیروی انسانی با استفاده از یک لیتر ماده شوینده اشتباه، شیرآلات یک هتل را سوزاند و از بین بُرد و مبلغی بالغ بر یک میلیارد تومان به آن مجموعه تحمیل کرد.

واقعا شناخت شوینده خیلی مهم است. بزرگ‌ترین پروژه‌های تجاری ما اغلب در بخش‌های نظافت عمیق، آسیب‌های فوق‌العاده جدی به سطوح کف مجموعه زده‌اند که غیرقابل جبران است.

در یک کارگاه آموزشی برای یکی از مجموعه‌های تجاری، از نیروهای خدماتی پرسیدم که چطور تشخیص می‌دهید کدام ماده شوینده برای نظافت سطوح کف مجموعه مناسب است. نیروهای خدماتی شروع کردند به توضیح دادن و در هر بار مشخص می‌شد که آنها بدون اطلاع از خواص ماده شوینده، به سطوح کف آسیب جدی رسانده‌اند.

ماده شوینده یک تست آسان دارد. سطح مربوطه را کمی مرطوب کنید و سپس مقدار کمی از ماده شوینده روی این سطح بریزید. پس از مدتی اگر از روی سطح، گازی متصاعد و حباب ساخته شد یعنی اینکه یک واکنش شیمیایی در حال انجام است و سطح در حال آسیب و از بین رفتن است.

پس پیشنهاد می‌شود تا جایی که امکان دارد از اِلمان‌های فیزیکی برای نظافت سطوح استفاده شود و به ندرت سراغ اِلمان‌های شیمیایی بروید و در المان‌های شیمیایی حتما از نیروها بخواهید که ماده را قبل از استفاده تست کنند.

مطالعه موردی: دستگاه اسکرابر

دستگاه اسکرابر از هفت اِلمان گفته شده، دارای موارد زیر است:
سایش: برای دستگاه اسکرابر ده مدل بُرس و پَد در نظر گرفته شده که مناسب نظافت سطوح مختلف هستند. هر کدام از این بُرس‌ها و پَدها ویژگی خاص خود را دارند. بسیاری از سطوح مجموعه‌ها به دلیل عدم هم ترازی اِلمان سایش با نوع کفپوش، همیشه آسیب دیده‌اند. به دلیل اینکه اگر بُرسی روی سطوح سنگ، خوب عمل می‌کند ممکن است برای سطوح سرامیک مناسب نبوده و حتی مخرب باشد.

ضربه یا پاشش: در اسکرابرها به طور همزمان با سایش، اِلمان پاشش را هم داریم. یک تیغه مکش هم در دستگاه داریم که آلودگی موجود را برداشت می‌کند.

ما در اسکرابرها محدودیت‌هایی در رابطه با مواد شوینده داریم. ما نمی‌توانیم از ماده‌ای که رد الکلی دارد در دستگاه استفاده کنیم. به دلیل اینکه می‌تواند مخرب باشد و خطر داشته باشد. چون خروجی از یک موتور مکنده عبور می‌کند، می‌تواند باعث جرقه شده و اشتعال ایجاد کند. ما نمی‌توانیم از یک ماده شیمیایی استفاده کنیم که اسیدی باشد. چون تمامی بخش‌های فلزی را از بین می‌برد و نمی‌توانیم از ماده شیمیایی استفاده کنیم که پودری باشد چون در مسیر دستگاه خُردگی ایجاد می‌کند.

و یک آیتم هم داریم با نام ترکیبات معدنی که در اِلمان‌های بالا نبود. ما می‌توانیم در اسکرابرها یک اِلمان ترکیب معدنی یون نقره داشته باشیم که کمک می‌کند بدنه دستگاه آنتی‌باکتریال شود. توضیح ساده آن عبارت‌است از: چون همه آلودگی‌ها در مخزن دستگاه جمع‌آوری، دپو و نگهداری می‌شود، مهم‌ترین افرادی که در مجموعه شما از نظر نوع آلودگی‌ها در معرض خطر هستند، نیروهای خدماتی و نظافتی به شمار می‌روند. پس مهم‌ترین موضوع این است که یک: نیروی خدماتی را حفظ کنیم و دو: خود دستگاه محل انتشار آلودگی نشود. بخصوص اینکه راجع به دستگاه چرخ‌دار متحرک صحبت می‌کنیم.

هنگام استفاده از اسکرابر در فضاهای مجموعه، پیشنهاد می‌کنم در بدنه دستگاه از یون نقره استفاده کنیم. یون نقره به خاطر ساختاری که دارد غشا باکتری‌ها را از بین می‌برد و باعث می‌شود که باکتری نتواند در بازه زمانی بلندمدت داخل مخزل باقی بماند.