به منظور اطمینان از محصولات با کیفیت، صنعت داروسازی باید از مواد پاک‌کننده‌ای استفاده کند که برای ضدعفونی و محافظت از تجهیزات مورد استفاده طراحی شده‌اند. اگرچه ما در زندگی روزمره از انواع مختلفی از محصولات پاک‌کننده استفاده می‌کنیم، اما شرکت‌های داروسازی از مواد شوینده تخصصی مانند شوینده‌های غیر یونی استفاده می‌کنند که برای حفظ کیفیت محصول طراحی شده‌اند. انواع مختلفی از مواد شوینده مورد استفاده در صنعت داروسازی وجود دارد که بسته به موقعیت و سطح نظافتِ مورد نیاز، انتخاب می‌شوند. هر نوع ماده شوینده خواص خاص خود را دارد که اغلب بر اساس ماهیت سورفکتانت ماده شوینده مورد استفاده است.
انواع مواد شوینده شامل موارد زیر است:
آنیونی، کاتیونی، آمفوتریک و قلیایی
شوینده‌هایی که در بالا ذکر شد، همگی به عنوان شوینده‌های یونی شناخته می‌شوند. به این معنی که حاوی یون‌های آزاد بوده و اگرچه برای تمیز کردن مؤثر هستند، اما می‌توانند روی سطح تمیز شده باقی بمانند که قطعا بر کیفیت محصول تأثیرات منفی خواهد داشت.
به عنوان مثال، هنگامی که ظروف شیشه‌ای با مواد شوینده یونی تمیز می‌شوند، یون‌های باقی مانده می‌توانند در تجزیه و تحلیل اختلال ایجاد کرده و نتایج را تغییر دهند. برای رفع این مشکل، از شوینده‌های غیریونی برای تمیز کردن تجهیزات مورد استفاده در تولید محصولات دارویی استفاده می‌شود.
شوینده‌های غیریونی با واکنش مولکول‌های حاوی گروه‌های هیدروکسیل مانند اکسید اتیلن و آلکیل فنل تولید می‌شوند که با یک واکنش اکزوترمیک به معنی تولید گرما همراه است. با این حال، مواد شیمیایی مورد استفاده مانند اکسید اتیلن، سمی و ناپایدار هستند و باید با استفاده از تجهیزات تخصصی ترکیب شوند.
همان‌طور که از نامش پیداست، مواد شوینده غیریونی هنگام حل شدن در آب، یونیزه نمی‌شوند. علاوه بر این، ماده شوینده از هر دو ترکیب اسیدی و قلیایی ساخته شده است و بنابراین هنگامی که در آب حل می‌شود در pH خنثی باقی می‌ماند. در نهایت، شوینده‌های غیریونی معمولاً در مقایسه با شوینده‌های یونی مانند انواع کاتیونی یا آنیونی، زمانی که با آب مخلوط می‌شوند، کف کمتری تولید می‌کنند.
شوینده‌های غیریونی علاوه بر اینکه شوینده‌های خوبی برای پاک‌کردن روغن از سطوح هستند، راحت‌تر از تجهیزاتِ در حال تمیزکردن پاک می‌شوند و پسماند کمتری نسبت به شوینده‌های یونی باقی می‌گذارند، در نتیجه احتمال هرگونه آلودگی را کاهش می‌دهند و از هرگونه تداخل در تجزیه و تحلیل جلوگیری می‌کنند.
شوینده‌های غیر یونی اغلب به شکل مایع برای استفاده آسان در دسترس هستند.
شوینده مورد استفاده در صنعت داروسازی
انتخاب یک شوینده مناسب مسئله اصلی توسعه فرآیند نظافت است. مواد شوینده برای نظافت سطوح کف، سطوح دیوار و همچنین لوله‌ها و تجهیزات در صنعت داروسازی استفاده می‌شود. انتخاب یک شوینده مناسب مسئله اصلی توسعه فرآیند تمیزکردن است. انواع مختلفی از شوینده‌ها برای صنعت داروسازی وجود دارد که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم:
شوینده‌های ارگانیک
شوینده ارگانیک گاهی در صنعت داروسازی استفاده می‌شود. به عنوان مثال: متانول را می‌توان برای تمیزکردن در طول سنتز APIهای مولکولی کوچک استفاده کرد. ایزوپروپانول همچنین می‌تواند برای نظافت قطعات در طول فرآیند آماده‌سازی به صورت دستی استفاده شود.
مواد شوینده قلیایی
شوینده‌های قلیایی اغلب در فرآیند شست‌وشوی قلیایی استفاده می‌شوند. محلول هیدروکسید سدیم یکی از گزینه‌های رایج است که درصد قلیایی بالای آن، حلالیت باقی‌مانده‌ها را در طول فرآیند سنتز آلی افزایش می‌دهد. در مقایسه با سایر مواد شوینده، هیدروکسید سدیم به راحتی قابل تشخیص است و به راحتی می‌توان حذف آن را تأیید کرد. مقدار pH بالای محلول هیدروکسید سدیم در طول فرآیند تمیزکردن با یون‌هایی مانند کلسیم، منیزیم و آهن عمل می‌کند.
شوینده‌های کاتیونی
شوینده‌های کاتیونی روی پارچه‌هایی که دارای سطح آنیونی یا غیریونی هستند، به شدت جذب می‌شوند. آنها به عنوان عوامل مرطوب‌کننده، نرم‌کننده پارچه، باکتریواستات و امولسیفایر استفاده می‌شوند. این نوع محلول مصنوعی یک ضدعفونی‌کننده معمولی نمک آمونیوم چهارتایی است.
شوینده‌های آنیونیک
شوینده‌های آنیونی، مانند آمونیوم لوریل سولفات، سدیم اورث سولفات، سدیم لوریل سارکوسینات و سدیم میرث سولفات نمک‌های سدیمی هستند که در آنها یک گروه هیدروکربنی لیپوفیلی از مولکول یک آنیون است.
آب به عنوان شوینده
معمولاً از آب در مراحل پیش و پس از شست‌وشو و در رقیق‌کننده‌ها برای نظافت تجهیزات دارویی استفاده می‌شود. با این حال اگر بقایای آن به راحتی در آب حل شوند، می‌توان از آب نیز به عنوان شوینده استفاده کرد.
به طور معمول، آب مورد استفاده به عنوان شوینده باید حداقل به اندازه آب مورد استفاده برای تولید دارو باشد و محدودیت‌های میکروبیولوژیکی و اندوتوکسین نیز باید در انتخاب آب به عنوان شوینده در نظر گرفته شود.
این مطلب در صفحه 16 ماهنامه شماره ۳۵ «ویکی کلین» منتشر شده است.
