اتاق تمیز محیطی با آلایش کنترل شده ذرات معلق در فضا است که در هر متر مکعب آن، تعداد معینی ذره موجود است. این محیط‌ها برای تولید محصولات و انجام فعالیت‌هایی که به دقت و کیفیت بالا نیاز دارند، استفاده می‌شوند. اتاق‌های تمیز در صنایع مختلف مانند داروسازی، صنایع غذایی، الکترونیک و هوافضا کاربرد دارند. طراحی، خرید و راه‌اندازی اتاق تمیز فرآیندی پیچیده و چندوجهی است که نیاز به دانش و تجربه کافی دارد. این فرآیند شامل مراحل مختلفی مانند تعیین نیازها، طراحی اتاق تمیز، خرید و نصب تجهیزات اتاق تمیز و راه‌اندازی اتاق تمیز است.

اتاق تمیز چیست؟

ممکن است بلافاصله فکر کنید که اتاق تمیز صرفا اتاقی مرتب و عاری از گرد و غبار است. اما، اصطلاح «اتاق تمیز» در دنیای امروز معنای خاصی دارد و براساس استاندارد ISO 14644-1 به صورت زیر تعریف می شود:

اتاقی که در آن غلظت ذرات معلق در هوا کنترل شده و به گونه‌ای ساخته و استفاده می‌شود که ورود، تولید و حفظ ذرات در داخل اتاق به حداقل برسد. دیگر پارامترهای مرتبط مانند دما، رطوبت و فشار نیز در‌صورت نیاز باید کنترل شوند. این امر عمدتا از طریق دو روش انجام می‌شود:

1-تهویه با حجم عظیمی از هوای فیلتر شده

هوای ورودی به اتاق تمیز از فیلترهای بسیار قوی عبور می‌کند تا ذرات و باکتری‌های انتشار یافته از پرسنل و تجهیزات را رقیق و حذف کند. این هوا همچنین اتاق را تحت فشار قرار می‌دهد تا از ورود هوای آلوده به داخل جلوگیری شود.

2-استفاده از مواد و تجهیزات مناسب

اتاق تمیز با مصالحی ساخته می‌شود که تولید ذره نداشته باشند و به راحتی تمیز شوند. پرسنل این اتاق‌ها نیز از لباس‌های مخصوصی استفاده می‌کنند که تا حد زیادی از انتشار ذرات و میکروارگانیسم‌های بدن آنها جلوگیری می‌کند.
علاوه بر کنترل ذرات، اتاق‌های تمیز امکان کنترل دما، رطوبت، صدا، نور و لرزش را فراهم می آورند. با این حال، این پارامترها ویژگی منحصر به فرد اتاق تمیز نیستند. همین ویژگی‌ها طراحی اتاق تمیز را به یک کار تخصصی و ویژه تبدیل کرده است.

انواع اتاق‌های تمیز

 اتاق تمیز بر اساس فناوری و روش‌های تهویه، به دو دستۀ زیر تقسیم می‌شود:

اتاق‌های تمیز با تهویه غیرجهت‌دار (Turbulently Ventilated):

این نوع اتاق‌ها، با نام «غیر جهت‌دار» نیز شناخته می‌شوند و جریان هوای آن‌ها به صورت تصادفی در اتاق پخش می‌شود. در این نوع اتاق‌ها، تعویض هوا معمولا حداقل ۲۰ بار در ساعت یا بیشتر انجام می‌شود که بسیار بیشتر از تعویض هوا در اتاق‌های معمولی مانند ادارات است. همچنین در این سبک اتاق تمیز، آلودگی ایجاد شده توسط افراد و ماشین‌آلات با هوای ورودی مخلوط و رقیق می‌شود.

اتاق‌های تمیز با جریان هوا تک‌جهته (Unidirectional Flow):

این نوع اتاق‌ها که در ابتدا با نام «جریان آرام» (Laminar Flow)شناخته می‌شدند، از حجم هوای بسیار بیشتری نسبت به نوع آشفته استفاده می‌کنند و تمیزی بسیار بالاتری ارائه می‌دهند. در اصول اولیه یک اتاق با جریان هوا تک جهته، فیلترهای با راندمان بالا در سراسر سقف یا در برخی سیستم‌های دیوارها نصب شده و هوای تمیز را تامین می‌کنند.

این هوا با سرعت حدود 0.45 متر بر ثانیه (90 فوت بر دقیقه) به صورت تک جهته در سراسر اتاق حرکت می‌کند و از طریق کف، آلاینده‌های هوا را از اتاق خارج می‌کند. این، سیستم هوای بسیار بیشتری نسبت به اتاق تمیز با تهویه آشفته استفاده می‌کند، اما به دلیل حرکت جهت‌دار هوا، انتشار آلودگی در اتاق را به حداقل می‌رساند و آن را از طریق کف به بیرون هدایت می‌کند.

با وجود تفاوت روش تهویه، هر دو نوع اتاق تمیز، یعنی آشفته و تک‌جهته، می‌توانند از دستگاه‌های هوای تمیز مانند میزهای unidirectional یا محفظه‌های ایزوله استفاده کنند. این دستگاه‌ها به‌صورت موضعی هوای فیلتر شده و شرایط هوای بهبود یافته را در مناطقی ارائه می‌دهند که محصول ممکن است در معرض آلودگی قرار گیرد، مانند ناحیه‌ای که محصول برای باز شدن در برابر آلودگی آماده می‌شود.

مراحل بهره‌برداری و کنترل آلودگی اتاق تمیز

• ورود افراد و مواد: کنترل دقیق ورود پرسنل و مواد اولیه به اتاق تمیز برای جلوگیری از انتشار ذرات.
• برنامه‌ریزی ورود: تعیین مسیرهای ورودی و خروجی مجزا و استفاده از حفاظ‌هایی مانند داکت‌های هوا برای حفاظت از ورود آلودگی.
• انضباط اتاق تمیز: آموزش و اجرای دقیق پروتکل‌های بهداشتی مانند پوشیدن لباس‌های مخصوص (دستکش، ماسک، روپوش و غیره) و رفتارهای مرتبط با تمیزی.
• تمیزکاری و ضدعفونی: برنامه‌ریزی منظم برای تمیز کردن و ضدعفونی سطوح، ابزار و تجهیزات برای حفظ تمیزی مستمر.

سرانجام پس از طراحی اتاق تمیز و راه‌اندازی و تست آن، بهره‌برداری صحیح از اتاق تمیز برای جلوگیری از آلودگی محصولات ساخته شده، اهمیت زیادی دارد. این مرحله شامل کنترل ورود افراد و مواد به اتاق، انتخاب لباس مناسب، رعایت قوانین و انضباط اتاق تمیز و همچنین تمیز کردن صحیح اتاق است.
این چهار بخش کلیدی فناوری اتاق تمیز را تشکیل می‌دهند. با درک و اجرای اصولی هر بخش، کاربران می‌توانند از عملکرد صحیح و مؤثر اتاق تمیز برای تولید محصولات با کیفیت بالا اطمینان حاصل کنند.

چند نکته برای نظافت اتاق تمیز

صرف نظر از طبقه‌بندی ISO اتاق تمیز شما، رعایت پروتکل‌های تمیز کردن مناسب به اطمینان از عملکرد و طول عمر آن کمک می‌کند. عوامل زیادی در فرآیند تمیز کردن اتاق تمیز دخیل هستند، بنابراین ما لیستی از شش نکته تمیز کردن را برای کمک به شما در پیگیری مهم‌ترین مراحل گردآوری کرده‌ایم.

یکی از دو روش نظافت اتاق تمیز را انتخاب کنید

برای شروع، دو روش اساسی برای تمیز کردن اتاق تمیز وجود دارد که باید از آنها آگاه باشید: انتقال خشک و تمیز کردن مرطوب:

نظافت اتاق تمیز انتقال خشک شامل پاک کردن یک سطح با مواد جمعی و جاذب است. این ماده باید یک پارچه یا دستمال مخصوص اتاق تمیز باشد که الیاف را نریزد، از هم جدا نشود یا ذرات آلاینده را دوباره رسوب نکند. بسته به طبقه بندی ISO اتاق تمیز شما، این می‌تواند شامل پارچه های پلی استر بافتنی یا دستمال های پارچه ای نخی باشد.

پاکسازی اتاق تمیز با استفاده از مایع تمیز کننده آلودگی را از بین می‌برد. زمانی که انتقال خشک برای غلبه بر چسبندگی ذرات به سطوح کافی نباشد، انتخاب خوبی است. با این حال، مهم است که فقط از مواد پاک کننده مخصوص اتاق تمیز، مانند آب دیونیزه و مقطر، یا حلال های شیمیایی خنثی، غیر یونی و بدون کف استفاده کنید.

اغلب اوقات، نظافت مناسب اتاق تمیز شامل هر دو نوع تمیز کردن است. فقط مهم است که بفهمیم کدام یک برای کدام سطح یا کاربرد بهترین است.

قبل از ورود به اتاق تمیز خود، پروتکل‌های بهداشتی را رعایت کنید

بهترین راه برای تمیز نگه‌داشتن اتاق تمیز تا حد امکان این است که قبل از ورود به آن از پروتکل‌های بهداشتی مناسب پیروی کنید. اطمینان حاصل کنید که تمام تجهیزات و ابزار شما قبل از ورود به آن‌ها تمیز و ضدعفونی شده‌اند.

این مرحله شامل تجهیزات و بخصوص پرسنل می‌شود. در واقع، آنها معمولاً بزرگ‌ترین عامل ورود آلاینده‌های بیرونی به اتاق تمیز شما هستند. اطمینان حاصل کنید که همه کارکنان در مورد مراحلی که باید انجام دهند – از شستن و خشک کردن کامل دست‌ها، استفاده از دستکش‌های استریل تا پیروی از روش مناسب لباس پوشیدن، آموزش کامل دیده‌اند.

ترتیب نظافت یک اتاق تمیز

تعداد دفعاتی که یک اتاق تمیز باید نظافت شود، بستگی به میزان استفاده و بزرگی فضای آن دارد. در کل، پاکسازی اتاق تمیز حداقل 2 تا 3 بار در هفته توصیه می شود.

چگونگی حفظ نظافت هوا در یک اتاق تمیز

برای حفظ تمیزی هوا در یک اتاق تمیز می‌توانید از دستگاه تصفیه هوای قابل حمل استفاده کنید. همچنین، تهویه مطبوع و استفاده از فیلترهای هوا در سیستم تهویه مطبوع می‌تواند به تمیزی هوا کمک کند.

مواد مورد استفاده برای ضدعفونی کردن سطوح در یک اتاق تمیز

معمولاً از مواد ضدعفونی کننده مانند الکل ایزوپروپیلی، خلات سدیم، پراکتسیت آلکیل بنزیل آمونیوم و یا کلر چندرده استفاده می شود. البته استفاده از محصولاتی که توسط سازمان بهداشت جهانی تایید شده اند، توصیه می‌شود.

رعایت نظافت اتاق تمیز یکی از کار‌های مهم و حیاتی است که باید رعایت شود. هرگونه عدم رعایت می‌تواند آسیب‌های بزرگ و جبران ناپذیری به صنعت مورد نظر وارد کند.

منابع:

https://azhandcleanroom.com/

https://farazkavian.com/

لینک کوتاه: https://wikiclean.ir/wrul