مهندس مهدیه نصیری – طبق تعریف دکتر مایکل بِری، لغت «تمیز» در خصوص محیطی عاری از مواد ناخواسته از جمله ترکیبات آلی فرار (VOCs)، گردوغبار، باکتری‌ها یا ویروس‌ها است.
هر محیط می‌تواند شامل انواع سطوح (بر روی زمین یا اشیاء) یا هوا باشد. هنگامی که تمیزکردن به درستی انجام نشود، می‌تواند تأثیر منفی بر سلامت افراد داشته باشد.

دکتر مایکل بری در کتاب خود با عنوان «حفاظت از محیط‌های ساخته شده: پاکسازی برای سلامتی» (Protecting the Built Environment: Cleaning for Health)، موارد زیر را بیان می‌کند: «محیط پاکیزه، محیطی بهداشتی است. هنگامی که شرایط بهداشتی وجود دارد، اثرات نامطلوب برروی سلامتی افراد بعید به‌نظر می‌رسد. در واقع وقتی محیط‌ها به درستی نگهداری نمی‌شوند، دیر یا زود غیربهداشتی و آلوده خواهند شد».
همان‌طور که جوزف آلن و جان مکومبر در کتاب خود با عنوان «ساختمان‌های سالم: چگونه فضاهای داخلی عملکرد و بهره‌وری را افزایش می‌دهند» تأکید می‌کنند، تجهیزات تمیزکردن مانند جاروبرقی یک ابزار مراقبت بهداشتی است: «اگر به یک جاروبرقی چند صد دلاری به عنوان ابزاری برای پاک‌کردن انواع خوراکی‌ها مانند اسنک که توسط فرزندانتان روی زمین ریخته شده فکر می‌کنید، گران به نظر می‌رسد. اما اگر جاروبرقی را به عنوان ابزاری برای محافظت از خود و فرزندانتان، همین‌طور کارمندان و محیط‌های کاری در برابر مواد شیمیایی و آلرژن‌های موجود در گردوغبار در نظر بگیرید، سرمایه‌گذاری در یک جاروبرقی خوب، ارزان به نظر می‌رسد و ارزان نیز هست».

کیفیت هوای داخلی (IAQ)

کیفیت هوای داخلی (Indoor Air Quality)، کیفیت هوای داخل و اطراف ساختمان‌ها و سازه‌ها است.
IAQ بخشی از کیفیت محیط داخلی Indoor Environmental Quality (IEQ) همراه با سایر عواملی است که بر جنبه‌های فیزیکی و روانی زندگی در محیط‌های داخلی مانند خانه، ساختمان‌ها، مراکز تجاری، محل کار (به عنوان مثال: نور، کیفیت بصری، آکوستیک و آسایش گرمایی محیط) تأثیر می‌گذارد.
آلودگی هوای داخلی یک خطر بزرگ برای سلامتی در کشورهای در حال توسعه است و معمولاً از آن به عنوان «آلودگی هوای خانگی» نام برده می‌شود. بیشتر مربوط به روش‌های پخت و پز و گرم کردن با سوزاندن سوخت زیست توده، به شکل چوب، زغال چوب، سرگین و بقایای محصول، در محیط‌های داخلی است که فاقد تهویه مناسب است و میلیون‌ها نفر، عمدتاً زنان و کودکان، با خطرات جدی سلامتی روبه‌رو هستند. در مجموع حدود سه میلیارد نفر در کشورهای در حال توسعه تحت تأثیر این مشکل قرار دارند. سازمان بهداشت جهانی (WHO) تخمین می‌زند که آلودگی هوای داخلی ناشی از پخت و پز باعث مرگ سالانه 8/3 میلیون نفر می‌شود. مطالعات جهانی بیماری، تعداد مرگ‌ومیرها در سال 2017 را 6/1 میلیون نفر تخمین زد.
مشخص شده که IAQ بر سلامت، راحتی و رفاه ساکنان ساختمان تأثیر می‌گذارد. کیفیت پایین هوای داخلی با سندرم ساختمان بیمار، کاهش بهره‌وری و اختلال در یادگیری در مدارس مرتبط است.
IAQ از طریق جمع‌آوری نمونه‌های هوا، نظارت بر قرار گرفتن انسان در معرض آلاینده‌ها، تجزیه و تحلیل سطوح ساختمان و مدل‌سازی کامپیوتری جریان هوا در داخل ساختمان‌ها ارزیابی می‌شود.
سخنرانان نخستین کنفرانس جهانی سازمان بهداشت جهانی (WHO) درباره آلودگی هوا و بهداشت، در مقر سازمان بهداشت جهانی که در ژنو سوئیس از 30 اکتبر تا 1 نوامبر سال 2018 برگزار شد، ضمن بررسی شواهد علمی در مورد آلودگی هوا و سلامت تأکید کردند که آلودگی هوا، هم به صورت خانگی و هم به صورت محیطی، سالیانه موجب مرگ حدود 7 میلیون نفر می‌شود. از این میزان مرگ‌ومیر، 5/5 میلیون مرگ ناشی از بیماری‌های غیر مسری و 5/1 میلیون مرگ ناشی از ذات‌الریه است. بنابراین برای پیشگیری از بیماری‌ها و مرگ‌ومیرها نیاز مبرمی به افزایش واکنش‌های جهانی در برابر آلودگی هوا وجود دارد.
تحقیقات نشان می‌دهد که آلودگی هوا در فضای داخلی ساختمان‌ها می‌تواند 2 تا 5 برابر بیشتر از آلودگی هوای باز باشد و تحت شرایط خاص این آلودگی می‌تواند به 100 برابر هم برسد. از آنجایی که مردم به طور کلی بیش از 80 تا 90درصد زمان خود را در فضای ساختمان‌ها سپری می‌کنند، کیفیت آلودگی هوای داخل ساختمان‌ها یک عامل کلیدی برای سلامت افراد است. در عین حال آلودگی هوای داخل ساختمان‌ها یکی از 5 عامل ریسک محیطی برای سلامت عمومی است. در بیشتر محیط‌های بسته، میکروب‌های معلق در هوا عامل اصلی انتقال بیماری‌ها است با این وجود، بسیاری از مردم، این عامل را نادیده می‌گیرند. زیرا این موجودات زنده که اندازه آن‌ها از چند میکرومتر تا بیش از 10 میکرومتر متغیر است، با چشم غیرمسلح دیده نمی‌شوند و نامرئی هستند.
در سال‌های اخیر، این میکروب‌ها اثرات بسیار شدیدتری را به‌همراه داشته‌اند، از جمله می‌توان به بروز مکرر سندرم بیماری ساختمان، افزایش نرخ عفونت بیمارستانی، افزایش سریع مصرف انرژی سیستم‌های تهویه مطبوع هوا (انباشته شدن یک لایه نازک میکروبی به ضخامت چند میلیمتر بر روی کویل تهویه هوا باعث کاهش بازده انتقال گرما در واحد تصفیه هوا می‌شود)، تهویه نامطبوع هوا در اتاق‌های دارای این سیستم‌ها و ظهور مجدد بیماری سل اشاره کرد. این موضوع باعث کاهش بازده بسیاری از افراد و صرف زمان بیشتری برای مراقبت‌های پزشکی می‌شود. زیرا سردرد، گرفتگی سینه، اختلال در تنفس، ضعف اعصاب، حالت روحی ناپایدار و حالت تهوع رایج‌ترین علائم برای افرادی هستند که در اتاق‌های دارای تهویه هوا می‌مانند. علاوه بر این افراد، در اتاق‌های دارای سیستم تهویه مطبوع هوا، بیشتر مستعد عفونت چشمی و التهاب بینی هستند. در همین حال شواهد بالینی پزشکی حاکی از آن است که بیماری‌های مختلف مانند بیماری قلبی، ضعف اعصاب و آنفلوآنزا با هوای آلوده محیط فضای داخل ساختمان مرتبط هستند.

پاکسازی و نظافت، شاه‌کلید «وجود» و «بقا»

پاکیزگی و نظافت یک جنبه حیاتی است که یک جامعه مترقی، با فرهنگ و متمدن را از یک جامعه توسعه نیافته و غیرمتمدن متمایز می‌کند و این موضوع فقط به بهداشت شخصی محدود نمی‌شود، بلکه تمام جنبه‌های زندگی روزمره ما از جمله خانه، محل کار و محیط اطراف را نیز در بر می‌گیرد.
پاکیزگی مهم است، زیرا محیط سالمی را ایجاد می‌کند که رفاه و رشد جسمی و ذهنی را تسهیل می‌کند؛ بنابراین نمی‌توان اهمیت فردی و جمعی آن را انکار کرد.
پاکسازی محیط زیست کلید وجود و بقای حیات در سیاره زمین است. حفظ محیط زیست پاک، آلودگی را کاهش می‌دهد، از گونه‌های در معرض خطر محافظت کرده و به حفظ منابع طبیعی زمین کمک می‌کند. در جامعه، وضعیت پاکیزگی نشان‌دهنده طرز فکر ساکنان آن است.
از منظر سازمانی، یک محل کار تمیز و مرتب در مقایسه با محل کار با سطل‌های پُر از زباله، کشوهای شلوغ، میزهای انباشته و همه چیز به هم ریخته، کسب‎وکار سالم، رقابتی، رو به رشد و شکوفایی را به تصویر می‌کشد. نظافت در محل کار به دلایل زیادی از جمله موارد زیر ضروری است:
یک محل کار پاکیزه، مرتب و سازمان یافته تأثیر مثبتی بر مشتریان می‌گذارد و این احساس را در آنها ایجاد می‌کند که سازمان با ایجاد محیطی دلپذیر و پاک، به مشتریان خود و سلامت و رفاه آنها نیز احترام می‌گذارد.
تمیزی یک محل کار، کیفیت نیروی کار و میزان تعهد آنها را به مکانی که در آن حدود 7 تا 8 ساعت در روز، پنج روز در هفته را در آن سپری می‌کنند، تعیین می‌کند. وقتی کارمندان در یک فضای پاکیزه و منظم کار می‌کنند، می‌تواند روحیه و رضایت شغلی آنها را افزایش دهد. همچنین می‌تواند به کاهش استرس و اضطراب، بهبود تمرکز و بهره‌وری کمک کند.
تمیز کردن منظم ایستگاه‌های کاری، دور نگه داشتن آنها از اشیاء زائد، از لغزش، زمین خوردن و صدمات جلوگیری می‌کند و می‌تواند باعث صرفه‌جویی در هزینه سازمان در مطالبات غرامت کارگران شود و تعداد روزهای کاری از دست رفته به دلیل صدمات را کاهش دهد. همچنین یک محل کار تمیز و بدون شلوغی می‌تواند خطر شکایت و دعاوی حقوقی از جانب کارکنان یا مشتریان آسیب‌دیده در محل را کاهش دهد.
یک محل کار پاکیزه و سازمان یافته، کارایی و بهره‌وری کارکنان را بهبود می‌بخشد. وقتی کارمندان بدانند همه چیز کجاست و فضای کاری تمیزی داشته باشند، می‌توانند کارآمدتر کار کنند و وظایف را سریع‌تر به پایان برسانند. همچنین می‌تواند زمان صرف‌شده برای جستجوی اقلام گم شده یا نابجا را کاهش دهد که منجر به ناامیدی کمتر و تمرکز بیشتر بر روی کار انجام شده شود.
پاکیزه نگهداشتن و نگهداری منظم محل کار همه چیز را مرتب نگه می‌دارد، در صورت بروز خرابی، عیب‌یابی را سریع‌تر می‌کند و میزان خطر در حوادث و خطرات پیش‌بینی نشده را کاهش می‌دهد. هرسازمان می‌تواند با انجام کارهای تعمیر و نگهداری و نظافت از خرابی‌ها و تعمیرات پرهزینه جلوگیری کند. همچنین می‌تواند با شناسایی خطرات احتمالی قبل از تبدیل شدن به یک مشکل، از حوادث و شرایط اضطراری جلوگیری کند.
محل کار و زندگی پاکیزه، مرتب و منظم، سلامت روان را افزایش می‌دهد و ذهن را شاداب‌تر کرده و از طرفی محیط نامرتب و آلوده ساکنانش را خسته و بی حال می‌کند.
هر سازمان با ایجاد فضای کاری پاکیزه، دلپذیر و سازمان یافته نشان می‌دهد که برای سلامت و رفاه کارکنان خود ارزش قائل است.
پاکسازی و نظافت (به ویژه در محیط‌های عمومی و صنعتی) شاه‌کلید وجود و بقا حیات در سیاره زمین است.

این مطلب در شماره 37 ویکی کلین و در صفحات 42-43 منتشر شده است. برای مشاهده آنلاین تمامی صفحات این شماره اینجا را کلیک کنید.

لینک کوتاه: https://wikiclean.ir/je45