محسن امامی / محمد کارگر شورکی – در قرن بیست و یکم سازمان‌ها تحت تاثیر دو چالش بنیادین قرار گرفته‌اند که عبارتند از: 1) پایداری و توجه به مسائل ‌محیط‌زیستی و مباحث اجتماعی در کنار مسائل اقتصادی 2) تحول دیجیتال و ایجاد فرصت‌های فناورانه.

بسیاری از محققان، پایداری را به عنوان بخشی از مدل کسب و کار در سراسر جهان می‌دانند. در همین راستا شرکت‌ها با محیط فیزیکی، بیولوژیکی و اجتماعی خود در ارتباط هستند و عواملی که برآن تاثیر می‌گذارند و از آن تاثیر می‌پذیرند را به دقت بررسی و تحلیل می‌کنند. به همین دلیل در پژوهش‌های اخیر تأکید شده است که، نوآوری مدل‌های کسب و کار پایدار برای سازمان‌ها بسیار مهم است. از طرفی دیگر فناوری‌های تحول دیجیتال باعث اختلال در مدل کسب و کار شده، لذا شرکت‌ها به دنبال راه‌های تازه‌ای برای خلق ارزش در عصر تحول دیجیتال مبتنی بر مدل‌های جدید کسب و کار دیجیتال هستند.

تعاریف
مدل کسب و کار1 شامل موارد زیر است:

1. مفاهیم و واژه‌شناسی (تعاریف و حیطه آنها)

2. ساختار (عناصر و اجزاء، فرایند ارزش‌آفرینی و تعامل بین آن‌ها و نوآوری)

3. فرایندهای مدیریتی (طراحی، پیاده‌سازی، عملکرد، تغییر و توسعه، اجرا و کنترل)

مدل کسب و کار پایدار2: مدل‌های کسب و کار پایدار بطور معمول با چند گزاره تعریف می شوند:

1. ارزش پایدار مزایای اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی

2. مدل‌های کسب و کار پایدار نیاز به ایجاد یک شبکه ارزشی با هدف، طراحی و حاکمیت جدید دارند.

3. مدل‌های کسب و کار پایدار برای ایجاد ارزش متقابل، نیازمند توجه سیستماتیک به علایق و مسئولیت‌های ذی‌نفعان است.

4. درونی کردن بیرونی‌ها؛ به این مفهوم که از طریق سیستم خدمات، محصول نوآوری را به سمت مدل‌های کسب و کار پایدار متمایل کنیم.

مدل کسب و کار دیجیتال3: مدل‌های کسب و کار دیجیتال مبتنی بر داده محوری هستند و همچنین اینکه کسب و کارها تا چه میزان از داده‌ها برای خلق ارزش استفاده می‌کنند. اینکه چگونه از فناوری‌های تحول دیجیتال، متناسب با اهداف خود و در زمان مناسب، «خلق ارزش»، «تحویل ارزش» و «تسخیر ارزش» را استفاده می‌کنند. بنابر این یکی از کاربردهای فناوری‌های دیجیتال در مدل‌های کسب وکار، تغییر سبک زندگی مردم در جهت حفاظت از محیط‌زیست و کاهش آلودگی (آب، خاک و هوا) و نیز ایجاد برابری و عدالت اجتماعی از طریق ایجاد دسترسی یکسان و شفاف به منابع محدود روی کره زمین است.

پایداری کسب و کار4: پایداری، جایگاه ویژه و ضروری برای کسب و کار دارد. پیمان جهانی سازمان ملل نیز مُهر تاییدی بر این مدعاست که خواهان آن بوده است که شرکت‌ها در سراسر جهان، اصول پایداری را در استراتژی و عملیات کسب و کار خود قرار دهند.

تحول دیجیتال5: تحول دیجیتال به تغییراتی مربوط می‌شود كه فناوری‌های دیجیتال می‌توانند در مدل كسب و كار یك شركت ایجاد كنند كه منجر به تغییر محصولات یا ساختارهای سازمانی یا اتوماسیون فرایندها می‌شود.

قابلیت‌های پویا6: مجموعه‌ای از قابلیت‌های پویا وجود دارد که الگوی یک کسب و کار را برای دستیابی به مزیت رقابتی ایجاد می‌کند.

اولین مجموعه قابلیت‌های پویا (سنجش و شکل دادن7)؛ کمک به انتخاب فعالیت‌های کلیدی جدید و بخش‌های جدید در کسب و کار برای مشتری است. از این طریق به یک خریدار کمک می‌کند تا تقاضای بازار نوظهور و فناوری‌‌های جدید مورد نیاز را شکل دهد.

دومین مجموعه از قابلیت‌های پویا (تسخیر و اکتساب8)؛ پشتیبانی از کسب و کار برای به دست آوردن فعالیت‌ها و منابع کلیدی و قابلیت‌های مهم ویژه و گسترش شبکه‌های مشارکت است.

مجموعه سوم از قابلیت‌های پویا (تبدیل و پیکربندی مجدد9)؛ کمک به کسب و کار برای تغییر در حالت حفظ و فروش بیشتر به مشتری و در نتیجه، ارائه ارزش بیشتر به مشتری و ارزش ارائه شده برای ذی‌نفعان است. در نتیجه این تحولات در کسب و کار منجر به ایجاد ساختار هزینه جدید، جریان درآمدی جدید و ارزش جدید به مشتری می‌شود.

کسب و کارهای امروزی وارد عصر تحول دیجیتال شده و برای ثبات و پایداری، نیازمند مدل جدید کسب و کار پایدار متناسب با قابلیت‌های پویای خود هستند. بنابراین «ارائه مدل کسب و کار پایدار در عصر تحول دیجیتال (مبتنی بر قابلیت‌های پویا)» برای سازمان‌ها الزامی است.

مدل دوار نهایی: مدل دوار نهایی کسب و کار پایدار در عصر دیجیتال با رویکرد قابلیت‌های پویا در شکل زیر نمایش داده شده است.

در شکل زیر که با عنوان «مدل دوار» معرفی شده، دو چالش اساسی و بنیادین تحول دیجیتال و پایداری بطور کاملا شفاف جانمایی و یک رابطه منطقی و فرایندی بین آنها برقرار شد در حالی که در مدل‌های دیگر هیچ یک شامل سه مفهوم «پایداری»، «تحول دیجیتال» و «قابلیت پویا» نبودند. بنابراین مدل ارائه شده علاوه بر اینکه تمامی ابعاد مدل‌های کسب و کار قبلی را شامل می‌شود، به سه مفهوم مهم پایداری، تحول دیجیتال و قابلیت‌های پویا نیز می‌پردازد و بطور هدفمند بین آنها ارتباط برقرار می‌کند.

نتیجه گیری
تلاش ما این بود مدلی را معرفی کنیم که برآیند نتایج آن سبب پایداری کسب و کار شود. لازم به ذکر است سهامداران انتظار دارند کسب و کار آنها بطور بلندمدت تداوم داشته باشد. بنابراین پایداری اقتصادی برای آنان اولویت بیشتری داشته و تمام فعالیت‌های آنها در حوزه پایداری اجتماعی و ‌محیط زیستی در راستای تداوم و بهبود کلیه ذی‌نفعان به خصوص و با اولویت اول سهامداران است.

در نهایت به کمک نتایج حاصل از پایداری ‌محیط زیستی، اجتماعی و اقتصادی؛ پایداری کسب و کار نیز حاصل می‌شود. بسیاری از مدل‌های کسب و کار کنونی با مدل‌های جدید مبتنی بر تکنولوژی دیجیتالی جایگزین خواهند شد؛ و با تأثیراتی که تکنولوژی‌های نوین روی کسب و کارها، مصرف‌کننده‌ها، جامعه و محیط‌زیست می‌گذارند، انقلاب صنعتی چهارم به سرعت در حال پیشروی است و تغییرات گسترده‌ای در صنایع ایجاد خواهد کرد. انقلاب تکنولوژی در قرن حاضر با ظهور موج آینده تکنولوژی‌های تحول‌آفرین دیجیتالی سرعت می‌گیرد و مدل‌های کسب و کار و شرکت‌های جدیدی را خلق می‌کند. در چنین شرایطی پایداری کسب و کارها بیش از پیش اهمیت و ضرورت پیدا می‌کند.

مدیریت و رهبری فعالانه و استراتژیک در این مارپیچ تغییرات تکنولوژی تحول‌آفرین دیجیتال و مدل‌های کسب و کار جدید مستلزم بصیرت و شجاعت است.

در این شرایط ترس از شکست جایگاهی ندارد. شرکت‌های سنتی که در مسیر تغییر به سمت شرکت‌های دیجیتالی پیش نمی‌روند محکوم به شکست هستند. چرا که دنیا به طرز فزاینده‌ای به مجموعه سحرآمیزی از تکنولوژی‌های نوظهور تبدیل شده است که روش زندگی و کار را دگرگون کرده است.

شرکت‌ها وارد مدل‌های جدیدی از کسب و کار می‌شوند که چند سال پیش قابل تصور نبودند. البته تکنولوژی‌های انقلاب صنعتی چهارم فرصت‌های جدیدی را برای بازآفرینی و خلق مدل‌های کسب و کار فراهم می‌کنند.