از همان ابتدای افتتاح دریاچه چیتگر (شهدای خلیج فارس) در سال 1392، بوی نامطلوبی از دریاچه به مشام گردشگران و ساکنان مجتمع‌های مسکونی اطراف دریاچه می‌رسید و تا سال 1401 همچنان وجود داشت که در نهایت با قول مساعد مسئولان در جهت رفع آن اقدام شد. در ادامه سیر بررسی و تحقیق پیرامون منشاء این بوی نامطلوب طی ده سال گذشته را با هم مرور کردیم که در ادامه می خوانید.

1393 / ایجاد دریاچه با مطالعات نه‌چندان جامع و کافی!

داستان از خرداد 1393 شروع شد. آن زمان و در تاریخ 12 خرداد بنا به گفتۀ محمد حقانی -رئیس وقت کمیته محیط‌زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران- با وجود این‌که ایجاد دریاچه شهدای خلیج فارس (چیتگر) با مطالعات نه‌چندان جامع و کافی صورت گرفته اما به لحاظ اکولوژی، عواقب زیست‌محیطی آن درنظر گرفته نشده و بوی بد به دلیل کمبود اکسیژن ناشی از عدم هوادهی و جریان آب و از بین‌رفتن آب راکدی که هیچ منشأ تغذیه طبیعی و مصنوعی ندارد و وجود حشرات و… مهم‌ترین چالش این دریاچه است.به گفتۀ وی جمع‌شدن آب در یک جا و افزایش میکرو ارگانیسم‌ها باعث به وجود آمدن جلبک در بستر آب راکد می‌شود. در برکه و دریاچه‌های طبیعی و در تعادل اکوسیستمی، همه موجودات زنده با هم به‌وجود می‌آیند و حضورشان در کنار یکدیگر باعث گندیدگی نمی‌شود. در غیر این‌ صورت جلبک‌ها به تدریج جمع شده و پس از تجزیه‌شدن، گاز بدبوی SH۲ تولید می‌شود که منجر به بوی بد اطراف دریاچه شده‌ است.

حقانی با توجه به نشست رسوبات و گردوغبار در کف دریاچه پیش‌بینی کرده بود که در آینده معضلات و مشکلات دیگری به وجود خواهد آمد.

کارشناسان محیط‌زیست در همان سال وارد کردن نوعی از ماهی مثل کپور یا کامبوزیا به دلیل مقاومت زیادشان در برابر کمبود اکسیژن به داخل دریاچه را، تنها راه برطرف‌کردن این مشکل اکولوژیکی و از بین‌بردن میکرو ارگانیسم‌های کاهندۀ اکسیژن و کنترل پشه‌های دریاچه پیشنهاد ‌کردند.

حقانی دومین راه حل برطرف‌کردن بوی بد دریاچه و حضور حشرات را استفاده از موتورجت‌ها و فواره در داخل دریاچه عنوان کرد که این طرح، با توجه به هزینه‌های میلیاردی عملاً اجرایی نشد.

سومین راه حل، کاشت نی و ایجاد نیزار در دریاچه برای جذب پشه‌ها و ایجاد تهویه بود که با توجه به بستر بتنی و پلاستیکی کف دریاچه این طرح هم امکان‌پذیر نبود.

1393 / شاخص‌های زیست‌محیطی دریاچه نرمال است

اما از طرف دیگر، علی محمد شاعری -رئیس ستاد محیط‌زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران- در گفت‌وگویی در تاریخ 17 خرداد 1393 برخلاف صحبت‌های حقانی، تمامی شاخص‌های زیست‌محیطی دریاچه را با توجه به کنترل منظم و مستمر مدیران ذی‌ربط شهرداری تهران، در حد نرمال عنوان کرد.

وی همچنین حضور حشرات دریاچه را به این دلیل که زیستگاهشان آب و پهنه‌های آبی است، طبیعی دانست؛ البته وی از کاهش تعداد حشرات دریاچه با توجه به کنترل آن‌ها خبر داد.

شاعری تمامی شاخص‌های فیزیکی، شیمیایی و محیط‌زیستی دریاچه را در حد استاندارد توصیف کرد و اظهارنظرهای ابرازشده را غیرفنی و غیرکارشناسانه دانست.

به گفتۀ شاعری، دریاچه چیتگر، زیستگاه مناسبی برای پرندگان، ماهی‌ها و آبزیان است. ضمن این‌که این دریاچه نقش مهم و تأثیرگذاری، هم در تحول آب‌وهوای شهر تهران و هم در توسعۀ گردشگری تهران و منطقه 22 دارد.
1396 / کود نامناسب فضای سبز، علت اصلی بوی نامطبوع است

سه سال بعد و در تاریخ 26 شهریور 1396 حسین هاشمی -عضو هیئت علمی پژوهشکده علوم محیطی دانشگاه شهید بهشتی- منبع و منشأ بوی بد دریاچه چیتگر را که شکایت عدۀ محدودی از گردشگران را در پی داشت، جای دیگری عنوان کرد. او کود نامناسب استفاده‌شده برای فضای سبز اطراف دریاچه را علت اصلی این بوی بد دانست.

هاشمی پای فاضلاب برج‌های اطراف دریاچه را هم به میان کشید و رهاشدگی فاضلاب در جوی‌ها و کانال آب‌های سطحی را یکی دیگر از علل این بوی نامطبوع عنوان کرد.

1398 / و سرانجام پرده‌برداری از راز بوی بد دریاچه چیتگر!

اواسط آذرماه سال 1398 خبرنگار خبرآنلاین درحالی که مشغول پیاده‌روی از بلوار شهید جوزانی غربی در شمال دریاچه چیتگر (شهدای خلیج فارس) بود، به بوی نامطلوبی از نهر آب این بلوار برمی‌خورد. او با کنجکاوی نهر آب را دنبال می‌کند و در انتها در یک محوطه حدوداً 6 هزار مترمربعی بایر، تالابی با بوی نامطلوب مشاهده می‌کند. نیزارهای بلند، حجم آب تیره‌رنگ و باتلاقی‌شدن اطراف این تالاب نشان می‌دهد که مدت زمان زیادی از جریان آب در این زمین بایر می‌گذرد. این تالاب در زمین بایر متروکه با وسعت 6 هزار مترمربع محصور در بین یک تپه خاکی و نیزارهای بلند از چشم رهگذران دور مانده و کسی از آن خبر نداشته است.

اصغر قدیمی -دبیر شورایاری محلات منطقه 22 و همچنین دبیر کمیته شهری مجمع تشخیص مصلحت نظام- از ساکنان این محله است که از وجود این تالاب اظهار بی‌اطلاعی می‌کند. قدیمی با شهردار ناحیه 4 منطقه 22 تماس می‌گیرد و شهردار عنوان می‌کند که از این تالاب خبر دارد.

موضوع از این قرار است که؛ تصفیه‌خانه برخی از ساختمان‌های مسکونی شهرک‌های اطراف بزرگراه شهید همت غرب پُر می‌شود و این شهرک‌ها اقدام به تخلیه آن به نهرهای معابر می‌کنند؛ آب فاضلاب به این زمین بایر هدایت می‌شود که باعث ایجاد این تالاب شده است.

او همچنین عنوان کرد: از شهرک‌های مسکونی متخلف که فکری برای سیستم فاضلاب‌کشی این مجتمع‌ها نکرده‌اند، شکایتی ترتیب داده و پروندۀ این شکایت در مراجع قضایی قابل پیگیری است.

قدیمی افزود: احتمال دارد بوی نامطلوبی که در اطراف دریاچه چیتگر به مشام می‌رسد، مربوط به این تالاب فاضلاب باشد. البته تحقیقات کارشناسان محیط‌زیست می‌تواند بیشتر به ما کمک کند.

در ادامه پیگیری‌های خبرنگار خبرآنلاین، محمد شرافت یکی از فعالان محیط‌زیست که در همجواری این تالاب سکونت دارد، گفت: «این منطقه کوهستانی است و ساختمانی‌هایی که در این محله ساخته می‌شوند، نمی‌توانند چاه فاضلاب بسازند چون که آب به راحتی درون زمین نفوذ پیدا نمی‌کند، از همین‌رو سازنده‌های مسکن اقدام به راه اندازی سپتیک (تصفیه‌خانه فاضلاب) می‌کنند، اما این تصفیه‌خانه‌ها در مدت زمان کوتاه پُر شده و آب از آن سرازیر می‌شود و اهالی این ساختمان‌ها آب را به نهرهای معابر هدایت می‌کنند».

این کارشناس محیط‌زیست عنوان کرد: «با توجه به این‌که این تالاب در ارتفاع بالاتر از سطح دریاچه چیتگر قرار دارد و سطح دریاچه هم ایزوگام شده، آب موجود در تالاب عملاً نمی‌تواند به دریاچه نفوذ کند، اما بوی نامطلوب اطراف دریاچه می‌تواند مربوط به همین تالاب باشد».

«شرافت» در ادامۀ صحبت‌هایش افزود: «وجود این تالاب که با آب فاضلاب تشکیل شده، بهداشت عمومی را تهدید می‌کند؛ به طوری که حضور حیوانات جونده و حشرات موذی در این محله افزایش پیدا کرده و به دلیل این‌که محیط امنی برای انواع حشرات و حیوانات به وجود آمده، زاد و ولد آن‌ها نیز درحالِ افزایش است و به کل شهر تهران سرایت خواهد کرد؛ چرا که جریان وزش باد تهران نیز از این منطقه عبور می‌کند که باعث هدایت حشرات به سایر مناطق می‌شود، همچنین به وجود آمدن این تالاب اکوسیستم این منطقه را تهدید می‌کند و از سوی دیگر گازی که از این آب فاضلاب منتشر می‌شود، برای سلامتی شهروندان مضر است».

از طرف دیگر ظاهراً چند سال پیش تفاهم‌نامه‌ای بین شرکت آب و فاضلاب تهران با شهرداری منطقه ۲۲ زیر نظر شورای شهر چهارم منعقد شده تا شهرداری در قبال راه‌اندازی تأسیسات فاضلاب شهری این طرح به مدت ۵ سال از پساب حاصل از جمع‌آوری و تصفیه فاضلاب برای مصارف فضای سبز و همچنین تأمین بخشی از نیاز مصرفی آب زیرمجموعه‌های خدماتی شهرداری استفاده کند. البته این طرح به دلیل عدم تأمین بودجه در نیمه راه متوقف می‌ماند.

یک پایان خوش؟!

فریدون رضوی‌کیا -مدیرعامل شرکت عمرانی کارکنان شهرداری- اواخر تیرماه سال 1401 در گفت‌وگویی عنوان کرد: با پیگیری‌ها و توافقات بین شهرداری منطقه ۲۲ و شرکت فاضلاب تهران، دو تصفیه‌خانه جدید فاضلاب در منطقه ۲۲ جانمایی و در شرف احداث است. با احداث این تصفیه‌خانه‌ها، این مشکل به صورت ریشه‌ای حل خواهد شد.

وی همچنین پیرامون وجود حشرات و پشه‌های ریز و سفید بالک‌ها در اطراف دریاچه گفت: با توجه به اعلام سازمان حفظ نباتات کشور، وجود سفیدبالک‌ها و حشرات به خصوص در غرب تهران ناشی از استفاده نامناسب کودها و سموم شیمیایی برای دفع آفات درختان توت بود که با اقدامات مؤثر نهادهای مربوطه، این مشکل‌ها برطرف شده است.

………………………..