سمیه آهنگران – حوزه پاکسازی و نظافت همچون بسیاری از صنایع دیگر در سال‌های اخیر دستخوش تحولات و پیشرفت‌های چشمگیر شده و به یکی از مهم‌ترین و پرسودترین عرصه‌های اقتصادی تبدیل شده است. با گسترش صنایع مختلفی مانند کارخانه‌ها، بیمارستان‌ها، هتل‌ها و مراکز خرید، نیاز به روش‌های پیشرفته‌تر و کارآمدتر در زمینه نظافت و شستشو افزایش یافته است. استفاده از دستگاه‌های نظافت صنعتی، مانند انواع دستگاه‌های اسکرابر، سوییپر، واترجت و… به عنوان یک راهکار با ضریب ایمنی و دقت بالاتر نسبت به نیروی انسانی و در عین حال مطمئن‌تر به لحاظ بهداشتی، منطقی به نظر می‌رسد. در نهایت، با توسعه روش‌های جدید در حوزه پاکسازی و نظافت، می‌توان به بهبود کیفیت عملکرد در این عرصه‌ها نیز کمک کرد.

آستان مقدس شاه عبدالعظیم حسنی (ع) به عنوان قطب مذهبی و بالطبع پرتردد پایتخت و یکی از مکان‌هایی که رعایت نکات بهداشتی در آن از دیرباز مطرح بوده و بخشی از فرهنگ دینی و اجتماعی مردم را تشکیل می‌دهد، محل مناسبی برای گفت‌وگوی اولین شماره «ویکی کلین» در سال جدید باشد.

با حسین خرازی، مدیرکل تبلیغات و ارتباطات اسلامی آستان گپ و گفتی داشتیم که امیدواریم آنچه در ادامه می‌خوانید مورد توجه و علاقه‌تان قرار گیرد.

چند سال است که از دستگاه نظافتی در آستان استفاده می‌شود؟
سالانه بیش از 13 میلیون زائر در حرم مطهر حضرت عبدالعظیم(ع) تردد می‌کنند. اقشار مختلف جامعه و رده‌های متفاوت سنی ازجمله کودکان و نوجوانانی که برای جشن‌های مختلف فرهنگی و به‌خصوص جشن تکلیف به حرم مشرف می‌شوند و برنامه‌هایشان را در این‌جا برگزار می‌کنند، باعث تردد و رفت‌وآمد بسیار زیاد به حرم می‌شود که در پی آن ناگزیر نازیبایی‌هایی ایجاد می‌شود که نیاز به نظافت دارد.

نیروی انسانی موجود در آستان‌های مقدس، طبیعتاً با این حجم گسترده حضور زائر، نمی‌تواند پاسخگوی نظافت حدود 120 هزار مترمربع صحن‌ها، رواق‌ها و شبستان‌ها که همچنان روبه گسترش است، باشد. قطعاً امکان تأمین نیروی انسانی به تعداد صحن‌ها و به تعداد مورد نیاز نیست. ما ناگزیر باید برویم به سمتی که بتوانیم از تکنولوژی‌های روز استفاده کنیم. از نظر تکنولوژی، ما روند رو به رشدی را در جوامع مختلف ازجمله کشور خودمان داشتیم.

15 سال پیش تصمیماتی مبنی بر تغییر روش و رویه‌های نظافتی در آستان مقدس گرفته شد. با نگاه مدیریت ارشد آستان، تصمیم بر آن شد که در کنار حفظ نظافت سنتی، از تکنولوژی‌های روز و دستگاه‌های نظافتی همچون اسکرابر، سوییپر، جاروبرقی و… نیز برای تطهیر آستان استفاده شود. دستگاه‌ها خریداری شد و دوستان فراشی ما که خادمان نظافتی حرم مطهر هستند، آموزش‌هایی را در حوزه فنی از شرکت‌های مربوطه دریافت کردند و نظافت آستان با استفاده از دستگاه‌های اسکرابر و دیگر دستگاه‌های نظافتی آغاز شد.

همین‌جا لازم است عرض کنم که آستان مقدس حضرت عبدالعظیم(ع) اولین حرمی بود که اقدام به خرید دستگاه‌های نظافتی صنعتی کرد.

چرا با وجود حضور دستگاه‌های به‌روز نظافتی، همچنان نظافت سنتی در آستان حضور چشمگیری دارد؟

تمیز نگه‌داشتن حرم‌ها همیشه مورد تأکید بوده است. نظافت آستان مقدس و اماکن مذهبی از دیرباز به صورت سنتی انجام می‌شده و تا به امروز هم تمام تلاش ما این بوده که این شکل سنتی و نوستالژی با اجرای آیین‌های قدیمی حفظ شود.

یکی از سنت‌ها و آیین‌های ناب و بسیار جذاب برای مردم و زائران، جاروزنی فراشان حرم مطهر است. فراشان محترم زحمت‌های بسیار زیادی برای نظافت حرم می‌کشند. به هر حال حرم‌های مطهر، همیشه مرجع مردم برای تأمین نیازهای روحی و روانی و معنوی آن‌ها بوده و در طول سال مناسبت‌های فرهنگی و ملی بسیار زیادی در حرم‌های مطهر برگزار می‌شود.

مردم همیشه دوست دارند فضای سنتی و قدیمی را در حرم‌ها حس کنند و ارتباط معنوی ویژه‌ای با این آیین‌ها برقرار کنند. ما آیین‌های بسیار تشریفاتی در کنار نظافت‌های اصلی را در حوزه فراشان در صحن‌ها و رواق‌ها داریم که با حضور گسترده مردم در ایام خاص و مناسبت‌ها انجام می‌شود. فراشان با مدیحه‌سرایی و با خواندن تواشیح یا اشعاری مرتبط با حوزه نظافتی و فراشی که از دیرباز مرسوم بوده، مردم را به سمت خودشان جلب می‌کنند. آیین بسیار زیبایی که ما همیشه در حرم داشتیم که همچنان به قوت خود باقی است.

به هر حال تکنولوژی بسیار مؤثر و قابل توجه است و کمبود نیروی انسانی را جبران می‌کند و حرم‌ها از نظافت بسیار بهتری برخوردار خواهند بود.

آیین فراش‌ها هنوز هم برگزار می‌شود؟

آیین‌های نظافتی فراشان و خادمان به صورت هفتگی و مناسبتی انجام می‌شود؛ به این صورت که تعدادی از خادمان محترم، دور هم جمع می‌شوند، جاروهای دسته‌بلند که معروف به جاروهای رشتی است را دست می‌گیرند و با یک نظم بسیار خاص در صحن‌ها و به ویژه در صحن اصلی که به نام امام حسن مجتبی(ع) نام‌گذاری شده، کنار هم می‌ایستند و به صورت نمادین، اقدام به جاروزنی کف صحن مطهر می‌کنند و حین این جاروزنی، اشعاری را در مدح حضرت عبدالعظیم و تشکر و قدردانی بابت توفیق خدمت و نوکری که برایشان ایجاد شده را به زبان جاری می کنند که استقبال بسیار زیاد مردم را در پی دارد.

آیا آستان، رخت‌شوی‌خانۀ اختصاصی دارد؟

در حرم رخت‌شوی‌خانه‌ای مخصوص شست‌وشوی چادرها وجود دارد. دربِ ورودی‌ها، به خواهران بزرگواری که برای زیارت بدون چادر مراجعه می‌کنند، چادرهایی که قبلاً شسته و اطو شده و داخل یک بسته‌بندیِ مناسب قرار دارد، تحویل داده می‌شود. خواهران نیز پس از اتمام زیارت، چادر را برمی‌گردانند و چادر در چرخۀ شست‌وشو قرار می‌گیرد.

شست‌وشوی فرش‌ها هم با یک برنامه‌ریزی منظم در طول سال و متناسب با فضایی که مورد تردد زائران است، انجام می‌شود.

کمی دربارۀ آیین غبارروبی حرم مطهر بفرمایید.

آیین غبارروبی مضجع مطهر حضرت عبدالعظیم، حضرت طاهر و حضرت حمزه(ع) در طول سال، ماهی یک مرتبه انجام می‌شود. آیینی که ما انجام می‌دهیم البته کمی متفاوت از دیگر اماکن مذهبی است.

آیین غبارروبی در حرم حضرت عبدالعظیم(ع) به این شکل است که از حدود 500 – 600 نفر برای حضور در این آیین، به شکل ویژه دعوت می‌شود. قبل از شروع این آیین فرهنگی که به صورت روضه‌خوانی، مدیحه‌سرایی و خواندن زیارت‌نامه است و حدود یک ساعت و نیم هم به طول می‌انجامد، دوستان ما در اداره نذورات و هدایا، وجوهات داخل ضرایح را جمع‌آوری می‌کنند و سپس مدعوین در محوطه ضریح حاضر می‌شوند و یک دستمال متبرک شده به مضجع مطهر در اختیار آن‌ها قرار می‌دهند و این عزیزان با این دستمال‌ها مضجع مطهر و سنگ‌های کف اطراف را نظافت و غبارگیری می‌کنند. این اعمال بیشتر شکل تشریفاتی دارد.

اما برای نظافت ضریح مطهر با توجه به روند و رشد تکنولوژی، ما از اساتید برجسته دانشگاه‌های برجسته مثل دانشگاه صنعتی شریف دعوت کردیم. این دوستان برای تولید ماده و مایعی که آسیبی به نقره و ضریح مطهر نزند، به ما مشاوره‌هایی را ارائه کردند. طی دو دهه گذشته به مرور زمان این اتفاق افتاد و با این مایع و ماده‌ای که به صورت مطالعاتی تولید شده، ضرایح مطهر پاک‌سازی و براق‌سازی می‌شوند.

قدمت این غبارروبی چند سال است؟

هر ضریح مطهری که در آن تردد زائر وجود دارد، بدون استثناء نیازمند غبارروبی است و نمی‌شود برایش سابقه و تاریخی را درنظر گرفت. زمان دفن اهل بیت(ع) ضریحی وجود نداشته است. یک صورت قبر و مزاری بوده که مردم می‌آمدند و زیارت می‌کردند. اما به مرور زمان و با توجه به استقبال شیعیان و محبان اهل بیت(ع)، ضریحی ساخته شده و این ضریح جایگاه خانواده اهل بیت و معصومین(ص) را برای ما تبیین می‌کند که مردم دور این ضریح جمع شوند و از آن استفاده معنوی کنند.

ضریح مطهر فعلی حضرت عبدالعظیم شاید حدود 250 سال و صندوقی که داخل ضریح مطهر است، بالغ بر 700 سال قدمت دارد.

قدمت اولین ضریح ساخته شده در کشورهای اسلامی چقدر است؟

خانه خدا به دست حضرت ابراهیم ساخته شده و این موضوع برمی‌گردد به قبل از رسالت و بعثت حضرت محمد(ص). قطعاً خانه خدا اولین ضریح و یا سازه‌ای بوده که ساخته شده است. پس از آن به مرور زمان در مدینه منوره و در مسجدالنبی محل دفن پیامبر اکرم(ص) را داریم و همین‌طور داخل قبرستان بقیع ضریح ساخته شده که بعدها به دست معاندین و وهابیت از بین رفته و تخریب شده است.

دیوار ورودی حرم مطهر، قبل از ورودی ضریح حضرت عبدالعظیم حدود 900 سال قدمت دارد و مربوط به زمان آل‌بویه است. همیشه از قدیم همت ویژه‌ای برای ساخت ضریح در ذهن حکومت داران و مسئولان نظام بوده است. آنچه که الان من بتوانم به شما بگویم این است که قدمت دقیقی برای اولین ساخت ضریح غیر از ساخت کعبه چیز دیگری نیست.

آیا نظافت گنبد حرم مطهر هم به صورت آیینی انجام می‌شود یا خیر؟

شست‌وشوی گنبد در حرم‌های مطهر همیشه طبق یک آیینی انجام می‌شده و می‌شود. شست‌وشوی گنبد مطهر آستان حضرت عبدالعظیم کمتر به صورت یک آیین، اما در حرم حضرت رضا(ع) به صورت ویژه، سالی چند مرتبه با حضور خادمان خاص به شکلی زیبا و جذاب انجام می‌شود.

در پایان برایمان راجع به قدمت گنبد حرم مطهر حضرت عبدالعظیم هم بفرمایید.

جالب است که بدانید گنبد حضرت عبدالعظیم یک‌صد سال پیش از گنبد آستان قدس رضوی ساخته شده و قدمتش بیش از قدمت گنبد مطهر حضرت رضا(ع) است.

با تشکر از این‌که وقتتان را در اختیار ما گذاشتید.

خواهش می‌کنم. موفق و سلامت باشید.